نیشابور، تختگاه خراسان غربی و پایتخت ایران در دوره صفاریان
•
صفاریان از نخستین حکومت‌های مستقل ایرانی بودند که نزدیک یک و نیم قرن (247–394ق) بر مناطق شرقی و جنوبی ایران مانند کابل، سیستان، کرمان و فارس و نیز در اوج قدرت خود بر خراسان حکومت می‌کردند.(1) خراسان در این دوران (قرن سوم و چهار هجری) دارای چهار تختگاه بود که عبارتند از: نیشابور، هرات، مرو و بلخ.(2) نیشابور به عنوان مرکز بخش غربی خراسان بزرگ، دارای تقسیمات منطقه‌ای، مناطق و ملحقاتی بود که عبارتند از: استوا، رخ، بشت، بیهق (شامل شهر و شهرستان سبزوار کنونی)، جوین، اسفراین، ارغیان، زوزن، زاوه، زام (جام)، باخرز، اشبند و خواف.(3)
یعقوب لیث صفاری، بنیانگذار حکومت صفاریان، در سال 259 هجری با برکناری آخرین امیر طاهری (محمد بن طاهر)، بر نیشابور، دست یافت.(4)یعقوب لیث صفاری و پس از او، برادرش عمرو بن لیث، مجدداً در سال 279 هجری، نیشابور را پایتخت سلسله صفاریان قرار داد و عمارات زیادی بر شهر افزود.(5) ابوحفص حداد و حمدون قصار، از پایه‌گذاران مکتب عرفانی ملامتیه خراسان، در این دوران می‌زیسته‌اند.(6)
منابع:
1. «صفاریان»، دانشنامه اهل بیت ویکی‌شیعه، 20 دسامبر 2016.
2. «تاریخ بخارا»، ابوبکر محمد بن جعفر نرشخی، ترجمه ابونصر محمد بن زفر بن محمد، تصحیح مدرس رضوی، تهران: انتشارات توس، 1363، ص127.
3. «اعلاق النفسیه»، احمد بن عمر معروف به ابن رسته، ترجمه حسین قره‌چانلو، تهران: امیرکبیر، 1365، ص200.
4. «تاریخ سیستان»، مؤلف نامعلوم، به تصحیح ملک‌الشعرای بهار، تهران: پدیده، 1366، ص 223–224.
5. «نزهة القلوب»، حمدالله مستوفی قزوینی، به کوشش محمددبیر سیاقی، تهران: کتابخانه طهوری، 1336، ص212.
6. «جستجو در تصوف ایران»، عبدالحسین زرین‌کوب، تهران: امیرکبیر، 1363، ص338.