پهنه تاریخی و فرهنگی خراسان غربی

«خراسان غربی»، در اصطلاح جغرافیای تاریخی و فرهنگی به بخش غربی خراسان بزرگ ایران‌زمین اطلاع می‌گردد. این ناحیه، خراسان کنونی ایران را در گستره پوشش خود قرار می‌دهد. نیشابورNeyshabur)؛ نیشاپور Nishapur یا ابرشهر (Abarshahr تقریبا در مرکز جغرافیای این ناحیه‌ گسترده قرار دارد و این شهر، سده‌ها (بویژه در دوران اوج شکوفایی خراسان و ایران بزرگ فرهنگی) مرکز حکومتی و کانون تحولات سیاسی – اجتماعی؛ و امروزه نیز گرانیگاه تاریخ و پایگاه هویت فرهنگی این ناحیه می‌باشد. در «فرهنگ اساطیر ایرانی» درباره این شهر آمده است: »ابرشهر، نام قدیم نیشابور است. کدخدایی ابرشهر را دستان سام، شکوه بخشید. ابرشهر را ابرنگ‌شهر گویند. دریاچه سوبر (سوگر) بر سر کوه توس، در این شهر قرار دارد. سروش و اردیبهشت در حق این شهر، آفرین کرد، بدین روی؛ اسب‌داری، زیناوندی، ستبرکمانی، پاکیزگی و پیدایی و آرامش و خیاگری و بلند‌آوازگی بر این شهر، بیشتر است.» و در جایی دیگر می‌افزاید: «آذر برزین‌مهر، یکی از سه آتش مقدس آیین زردشتی بود که در کوه ریوند در شمال غربی نیشابور، جای داشته است.»⁽¹⁾

پروفسور «آرتور کریستنسن» (Arthur Christensen) نویسنده کتاب ارزشمند "L"iran sous les Sassanides"   که به فارسی، تحت عنوان «ایران در زمان ساسانیان» ترجمه و منتشر شده، نیز درباره آتشگاه نیشابور، نوشته است: «آذر برزین‌مهر یا آتشکده کشاورزان، در مشرق مملکت، در کوه‌های ریوند شمال غربی نیشابور، واقع بود.» کریستنسن، نیشابور (ابرشهر) را همچنین یکی از ایالت‌های امپراتوری ساسانی معرفی می‌نماید که تحت فرمانروایی یک نفر مرزبان قرار داشته و لقب مرزبان نیشابور، «کنارنگ» بوده است. ایالت‌های دارای مرزبان ذکرشده در کتاب «ایران در زمان ساسانیان» عبارتند از: ارمنستان، بیت‌آرمائی، پارس، کرمان، سپاهان، آذربایجان، طبرستان، زرنگ، بحرین، هرات، مرو، سرخس، نیشابور (ابرشهر) و طوس.⁽²⁾ در نقشه‌ ایران دوره ساسانی‌ها (همچنین درج شده، در بالای همین نوشتار) مربوط به مقاله "The Sasanian Period: Foundation of the Empire" در دانشنامه بریتانیکا (Encyclopædia Britannica)، موقعیت نیشابور (ابرشهر: مرکز ایالت ساسانی به همین نام Abarshahr)، مشخص شده است.

منابع:

1. «فرهنگ اساطیر ایرانی»، خسرو قلی‌زاده، تهران: کتاب پارسه، 1392، ص 60، 39.

2. «ایران در زمان ساسانیان»، آرتور کریستن‌سن، ترجمه رشید یاسمی، تهران: صدای معاصر، 1393، ص121، 98.